Nova studija sugeriše da zajednički genetski potpis može povećati rizik kod osobe od razvoja poremećaja upotrebe supstanci, bez obzira da li je zavisnost od alkohola, duvana, kanabisa ili opioida. Istraživanje, koje je predvodio Medicinski fakultet Univerziteta Vašington u Sent Luisu, na kraju bi moglo dovesti do univerzalnih terapija za lečenje višestrukih poremećaja upotrebe supstanci i potencijalno pomoći ljudima kojima je dijagnostikovan više od jednog.
Objavljeni 22. marta u časopisu Nature Mental Health, nalazi studije su izvučeni iz analize genomskih podataka od više od 1,1 miliona ljudi uglavnom evropskog porekla i manje populacije ljudi afričkog porekla.
Poremećaji upotrebe supstanci su dramatično porasli poslednjih godina, sa sve većim brojem smrtnih slučajeva od predoziranja i povećanjem socijalnih, emocionalnih i finansijskih troškova za porodice i zajednice. Više od 46 miliona ljudi starijih od 12 godina u SAD imalo je najmanje jedan poremećaj upotrebe supstanci 2021. godine, prema Nacionalnoj anketi o upotrebi droga i zdravlju. Najteži slučajevi poremećaja upotrebe supstanci obično uključuju upotrebu više od jedne supstance. Međutim, većina lekova cilja na upotrebu određene supstance, kao što su duvan ili opioidi, a ne na lečenje zavisnosti na široko.
„Postoji ogromna potreba za tretmanima koji uopšteno ciljaju na zavisnost, s obzirom na obrasce upotrebe više supstanci, doživotnu upotrebu supstanci i ozbiljnost koja se primećuje na klinici“, rekao je glavni autor Aleksandar Hatum, dr. psihološke nauke i nauke o mozgu na Univerzitetu Vašington. „Naša studija otvara vrata za identifikaciju lekova koji se mogu koristiti za lečenje zavisnosti u širem smislu, što može biti posebno korisno za lečenje težih oblika, uključujući zavisnost od više supstanci.“
Studiju – koju su vodili Hatoum i ko-senior autori Arpana Agraval, Ph.D., profesor psihijatrije na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Vašingtonu; Rian Bogdan, Ph.D., profesor psiholoških nauka i nauka o mozgu na Vašingtonskom univerzitetu; Hovard J. Edenberg, dr, sa Medicinskog fakulteta Univerziteta Indijana; i Joel Gelernter, MD, sa Medicinskog fakulteta u Jejlu—uključuje više od 150 istraživača iz institucija širom sveta.
„Ova studija predstavlja veliki napredak u razumevanju kako genetski faktori predisponiraju ljude na poremećaje upotrebe supstanci“, rekao je Agraval. „Iako smo već neko vreme znali da se mnogi genetski faktori dele između različitih poremećaja upotrebe supstanci, naša studija je identifikovala neke od gena koji doprinose, pružajući puteve za buduća biološka i terapeutska otkrića za pojedince sa višestrukim zavisnostima.“
Genetski potpis povezan sa poremećajima upotrebe supstanci obuhvata varijacije u više gena i povezan je sa regulacijom signalizacije dopamina. Dopamin je ključni signalni molekul u sistemu nagrađivanja mozga. Studije su pokazale da ponovljeno izlaganje supstancama koje izazivaju zavisnost može dovesti do toga da se put dopamina u mozgu prilagodi efektima ovih supstanci, zahtevajući više supstance da bi se dobio isti iznos nagrade.
Prethodna istraživanja su implicirala signalizaciju dopamina u zavisnosti, ali većina takvih studija se fokusirala na jednu supstancu. Dalje, regulacija dopamina i razvoja neurona iz novootkrivenog genetskog potpisa može pomoći da se suzi specifični oblici neuronske komunikacije koji su pogođeni poremećajima upotrebe supstanci.
„Kad god pogledamo zavisnost, mislimo da je dopamin uključen“, rekao je Hatoum. „Ali ovde, možemo da impliciramo specifičnije mehanizme pomoću kojih mozak reguliše odgovor na dopamin kroz različite supstance, i na kraju pronađe procese koji bi mogli da preokrenu neprilagođenu regulaciju koja dovodi do zavisnosti.“
Kao deo studije, istraživači su sastavili listu odobrenih i ispitivanih farmaceutskih lekova koji imaju potencijal da se ponovo koriste za lečenje poremećaja upotrebe supstanci jer lekovi mogu da ciljaju efekte novootkrivenog genetskog potpisa povezanog sa zavisnošću. Lista uključuje više od 100 lekova za istraživanje u budućim kliničkim ispitivanjima, uključujući i one koji mogu uticati na regulaciju dopaminske signalizacije.
Na rizik od razvoja poremećaja upotrebe supstanci utiče složena interakcija genetike i životne sredine. Istraživači su tražili varijacije u genomu koje su bile blisko povezane sa takvim poremećajima kod mnogih pojedinaca u velikim veličinama uzorka, uključujući 1.025.550 ljudi evropskog porekla i 92.630 ljudi afričkog porekla. Ova vrsta studije asocijacije na nivou genoma može identifikovati ključne genetske varijacije koje su povezane sa povećanim rizikom od jednog ili više poremećaja.
Hatoum i njegov tim su otkrili da genetska varijacija koja leži u osnovi zavisnosti uključuje 19 razlika u jednom slovu u DNK kodu koje su značajno povezane sa opštim rizikom od zavisnosti, što bi moglo da podstakne razvoj univerzalnih terapija za višestruke zavisnosti. Takođe uključuje 47 genetskih varijanti povezanih sa specifičnim poremećajima supstanci – devet za alkohol, 32 za duvan, pet za kanabis i jednu za opioide. Takve informacije mogu ukazati na nove tretmane za zavisnost od pojedinačnih supstanci. Međutim, verovatno je da je mnogo više genetskih razlika zapravo uključeno u oblikovanje genetske odgovornosti osobe za jednu ili više zavisnosti.
Odvojeno, genomska analiza pojedinaca afričkog porekla pokazala je samo jednu genetsku varijaciju povezanu sa opštim rizikom od zavisnosti i jednu varijaciju specifičnu za supstancu za rizik od poremećaja upotrebe alkohola. Manja veličina uzorka može biti jedan od razloga za ograničenije nalaze u ovoj populaciji. Hatum je naglasio potrebu za prikupljanjem podataka o poremećajima upotrebe supstanci u još većim i raznovrsnijim populacijama predaka kako bi se razdvojilo da li su ove asocijacije univerzalne ili variraju u zavisnosti od predaka.
Genetski potpis povezan sa povećanim rizikom od višestrukih poremećaja upotrebe supstanci takođe je povezan sa povećanom verovatnoćom razvoja drugih zdravstvenih problema, uključujući bipolarni poremećaj, samoubilačko ponašanje, respiratorne bolesti, bolesti srca i hronični bol. Da bi služili kao kontrolna grupa za izloženost supstancama koje izazivaju zavisnost, genetski podaci od preko 4.500 dece od 9 i 10 godina evropskog porekla koja učestvuju u nacionalnoj studiji kognitivnog razvoja mozga adolescenata—koja verovatno još uvek nisu koristila supstance koje izazivaju zavisnost— analizirani su. Istraživači su otkrili da je veća verovatnoća da su deca sa genetskim potpisom za zavisnost povezana sa nekim ko ima poremećaj upotrebe supstanci. Deca su takođe češće pokazivala impulzivne osobine ličnosti i poremećene obrasce spavanja, naglašavajući moguću ulogu ovih gena u ponašanju u ranom životu, čak i pre nego što dođe do upotrebe supstanci.
„Ova studija bi na kraju mogla da promeni našu konceptualizaciju poremećaja zavisnosti, omogućavajući nove puteve istraživanja koja će otkriti efikasnije terapije zavisnosti“, rekao je Hatum.
