Sa rastućom incidencijom raka na globalnom nivou, upotreba lekova protiv raka raste po stopi od približno 10% godišnje u razvijenim zemljama. Iako farmaceutika značajno doprinosi poboljšanju ljudskog zdravlja, njihov uticaj na životnu sredinu postaje sve veća briga.
Citostatici su među mnogim molekulima koji se koriste za lečenje karcinoma. Prema Nacionalnom institutu za zdravlje Sjedinjenih Država (NIH), citostatik je „supstanca koja usporava ili zaustavlja rast ćelija, uključujući ćelije raka, a da ih ne ubije.“
Kada pacijent sa rakom uzima ove lekove, hemikalije u njima, uključujući citostatike, na kraju se evakuišu kroz čvrsti i tečni otpad pacijenta. Taj otpad dospeva u bolničke ili kućne sisteme otpadnih voda, gde hemikalije nisu u potpunosti eliminisane tokom prečišćavanja otpadnih voda. Kao rezultat, ove hemikalije mogu pronaći svoj put u vodene ekosisteme i snabdevanje vodom za piće.
Citostatici su klasifikovani kao zagađivači koji izazivaju zabrinutost (CEC) zbog njihovog opasnog uticaja na životnu sredinu. Kontinuirano ispuštanje farmaceutskih proizvoda u vodene ekosisteme (čak i na niskim nivoima) može smanjiti kvalitet površinske vode, ugroziti biodiverzitet i poremetiti funkcionisanje ekosistema.
Uprkos istraživačkim inicijativama poput CITOTHREAT u Evropi, nedostaju osnovni podaci potrebni za informisanje regulatora o rizicima koje predstavljaju ovi zagađivači u nastajanju. Nedavni izveštaj Centra za ekspertizu i analizu životne sredine u Kvebeku (CEAEK) razotkrio je potencijalne rizike povezane sa glavnim citostaticima registrovanim u Kanadi.
Jedna istraživačka grupa proučavala je pet citostatika: tamoksifen, metotreksat, kapecitabin, ciklofosfamid i ifosfamid, i njihove zdravstvene posledice za riblje embrione. Iako u početku nisu pronađeni značajni negativni efekti na mortalitet riba, uspeh izleganja ili broj otkucaja srca, pažljivija analiza otkrila je da ifosfamid ima primetan efekat na naduvavanje plivačke bešike kod riba, što je kritično za njihov opstanak.
Dalja molekularna analiza je potrebna da bi se utvrdila definitivna uzročna veza između izloženosti citostaticima i problema sa inflacijom plivačke bešike. Sledeća studija, objavljena u aprilu 2024., otkrila je da citostatičke hemikalije takođe utiču na regulaciju hormona štitne žlezde u ribljim embrionima, što može dovesti do razvojnih nedostataka kod riba.
Posledice mogu biti dalekosežne, jer ribe služe kao indikatori ukupnog zdravlja ekosistema. Pravilno odlaganje neiskorišćenih lekova, ulaganje u tehnologije za prečišćavanje otpadnih voda i snažni novi propisi za smanjenje farmaceutskog zagađenja su ključni koraci za ublažavanje uticaja ovih lekova na životnu sredinu.
Istraživači aktivno proučavaju rizike za ljude od citostatika koji zagađuju vodu za piće. Dugotrajna izloženost ciklofosfamidu, leku koji se obično koristi za lečenje niza karcinoma, u vodi za piće može predstavljati rizik po zdravlje, posebno za decu.
Dok se istraživanje nastavlja, jasno je da je odgovorna upotreba i odlaganje lekova protiv raka neophodna kako bi se zaštitili vodeni ekosistemi i javno zdravlje.
