Šumski požari postaju sve destruktivniji širom SAD, kao što je ova zemlja videla 2024. Vatrogasci su se borili sa velikim požarima u nekoliko država od Kalifornije do Severne Dakote početkom oktobra 2024, uključujući požare u blizini kuća i zajednica.
Istraživanja pokazuju da su šumski požari do četiri puta veći i tri puta češći nego što su bili 1980-ih i 90-ih, a neki gutaju stotine hiljada hektara u jednom požaru.
Udari groma su jedan od uzroka, ali većina šumskih požara koji prete zajednicama izazvana je ljudskim aktivnostima.
Metal iz automobila ili kosilica koji se vuku po zemlji mogu izazvati požar. Kao i dalekovodi koji dodiruju drveće. Zvaničnici su 2. oktobra potvrdili da je prekinut dalekovod izazvao smrtonosni požar na Mauiju 2023. koji je uništio grad Lahaina na Havajima. Najveći požar u Kaliforniji 2024. godine izbio je kada je muškarac gurnuo zapaljeni automobil u jarugu u blizini Čika. Vatra je uništila više od 700 kuća i zgrada.
Iako broj požara u 2024. nije bio neuobičajeno visok, izgorela površina daleko je premašila desetogodišnji prosek, raseljavajući hiljade ljudi, uništavajući domove i opterećujući resurse za gašenje požara.
Šta ove šumske požare čini tako destruktivnim i teškim za obuzdavanje?
Odgovor leži u mešavini promenljive klime, nasleđa prošlih praksi upravljanja zemljištem i trenutnih ljudskih aktivnosti koje preoblikuju ponašanje požara i povećavaju rizik koji predstavljaju.
Šumski požari se oslanjaju na tri ključna elementa za širenje: pogodno vreme, suvo gorivo i izvor paljenja. Svaki od ovih faktora je pretrpeo naglašene promene poslednjih decenija. Dok klimatske promene postavljaju pozornicu za veće i intenzivnije požare, ljudi aktivno raspiruju vatru.
Ekstremne temperature igraju opasnu ulogu u šumskim požarima. Toplota isušuje vegetaciju, čineći je zapaljivijom. U ovim uslovima požari se lakše pale, šire se brže i gore sa većim intenzitetom. U zapadnim Sjedinjenim Državama, aridnost koja se pripisuje klimatskim promenama udvostručila je količinu šumskog zemljišta koje je izgorelo od 1984.
Problem dodatno otežava brzi porast noćnih temperatura, koje se sada povećavaju brže od dnevnih. Noći, koje su nekada nudile predah sa hladnijim uslovima i većom vlažnošću, to čine ređe, omogućavajući požarima da nastave da besne bez pauze.
Vatra je prirodni proces koji je oblikovao ekosisteme više od 420 miliona godina. Autohtoni ljudi su istorijski koristili kontrolisane opekotine da upravljaju pejzažima i smanjuju nakupljanje goriva. Međutim, vek gašenja požara omogućio je ogromnim područjima da akumuliraju gusto gorivo, pripremajući ih za veće i intenzivnije šumske požare.
Invazivne vrste, kao što su određene trave, pogoršale su problem stvaranjem neprekidnih slojeva goriva koji ubrzavaju širenje požara, često udvostručujući ili utrostručavajući aktivnost požara.
Pored toga, ljudski razvoj u regionima sklonim požarima, posebno u međuprostoru divljeg i urbanog područja, gde se naselja mešaju sa šumskom i travnjačkom vegetacijom, uveo je nova, veoma zapaljiva goriva. Zgrade, vozila i infrastruktura često se lako zapale i gore i brže od prirodne vegetacije. Ove promene su značajno promenile obrasce goriva, stvarajući uslove koji pogoduju ozbiljnijim požarima koje je teže kontrolisati.
Munje mogu zapaliti šumske požare, ali ljudi su odgovorni za sve veći udeo. Od logorske vatre bez nadzora do paljenja ili varnica sa dalekovoda, preko 84% šumskih požara koji pogađaju zajednice su zapaljeni od strane ljudi.
Ljudske aktivnosti ne samo da su utrostručile dužinu sezone požara, već su dovele i do požara koji predstavljaju veći rizik za ljude.
Požari izazvani gromom često se poklapaju sa olujama koje nose kišu ili veću vlažnost, što usporava širenje požara. Međutim, požari koje su pokrenuli ljudi obično se pale u ekstremnijim uslovima — višim temperaturama, nižom vlažnošću i jačim vetrovima. Ovo dovodi do veće visine plamena, bržeg širenja u kritičnim ranim danima pre nego što posade mogu da reaguju i ozbiljnijih efekata na ekosistem, kao što je ubijanje više drveća i degradacija tla.
Požari izazvani ljudskim djelovanjem često se javljaju u ili blizu naseljenih područja, gdje zapaljive strukture i vegetacija stvaraju još opasnije uslove. Kako se urbani razvoj širi u divlje predele, povećava se verovatnoća požara koje je pokrenuo čovek i imovine potencijalno izložene požaru, stvarajući povratnu petlju eskalacije rizika od požara.
Rekordne letnje vrućine 2024. godine pojačale su opasnost od požara, sa brzim sušenjem vegetacije i ostavljanjem pejzaža isušenih u mnogim oblastima. Pored toga, fenomen poznat kao vremenske udare, obeležen neobično vlažnim zimama i prolećima praćenim ekstremnom letnjom vrućinom, posebno je izražen u južnoj Kaliforniji.
Vlažno proleće je podstaklo rast vegetacije, koja se potom osušila pod visokim letnjim temperaturama, pretvarajući se u visoko zapaljivo gorivo. Ozbiljni toplotni talasi, zajedno sa povezanim nedostatkom noćnog hlađenja, stvorili su uslove u kojima se požari ne samo brže šire, već ih je bilo teže obuzdati.
Ovaj ciklus je podstakao neke od najvećih požara u sezoni 2024, od kojih su neke izazvali ljudi. Atmosferska nestabilnost tokom nekih od ovih požara je takođe dovela do formiranja pirokumulonimbusnih oblaka — masivnih grmljavina koje su napajane vatrom i koje mogu da generišu sopstveno vreme, uključujući munje i vetrove nalik tornadu koji potiču plamen još dalje.
Kako se ovi faktori približavaju, potencijal za sve teže šumske požare postaje sve veći. Ozbiljni požari takođe oslobađaju velike količine ugljenika iz drveća, vegetacije i zemljišta u atmosferu, povećavajući emisije gasova staklene bašte i pogoršavajući klimatske promene, doprinoseći ekstremnijim sezonama požara.
