Centralna Azija, koja obuhvata Kazahstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan i Tadžikistan, jedna je od najvećih polusušnih do sušnih regiona na svetu. Poznat po svojoj kontinentalnoj klimi, region ima krhki ekosistem koji je posebno osetljiv na promene u padavinama.
Primarna kišna sezona tamo, posebno u južnoj centralnoj Aziji, nastupa u proleće, što se poklapa sa glavnom poljoprivrednom vegetacijom. Promenljivost prolećnih padavina širom Centralne Azije je kritičan faktor koji utiče na vodne resurse, ekosisteme i ekonomske aktivnosti regiona.
Godinama su istraživači prepoznali značajan uticaj El Ninjo-južne oscilacije, opšte poznate kao ENSO, na obrasce padavina u Centralnoj Aziji. Tipično, događaj El Ninjo u prethodnoj zimi donosi više kiše u region povećavajući transport vlage i intenzivirajući uzlazno strujanje atmosfere.
Međutim, nedavna studija koju su vodili istraživači sa Instituta za atmosfersku fiziku Kineske akademije nauka otkrila je da veza između ENSO i prolećnih padavina u Centralnoj Aziji nije ostala konstantna tokom vremena.
Objavljena u npj Climate and Atmospheric Science , studija pokazuje da je ovaj odnos značajno oslabio 1930-ih, postepeno jačao do 1960-ih, i da je ponovo u porastu od 2000-ih.
Posmatranja i simulacije klimatskih modela ukazuju na dva ključna faktora koji mogu objasniti međudekadne promene u odnosu između ENSO i prolećnih padavina u Centralnoj Aziji.
Prvi faktor se odnosi na promene u meridionalnom putu—način na koji anomalije temperature površine Pacifika utiču na vlagu i dinamiku atmosfere u centralnoj Aziji. Tokom El Ninjo događaja, jaka divergencija višeg nivoa se obično javlja u centralno-istočnom Pacifiku, dok se konvergencija dešava u zapadnom Pacifiku.
Ovaj obrazac se proteže na Centralnu Aziju, promovišući vertikalno kretanje i povećanje padavina. Kada je uticaj ENSO jak, ovo odstupanje višeg nivoa nad Centralnom Azijom je izraženije, što dovodi do značajnijih padavina. Nasuprot tome, tokom perioda slabije korelacije, uticaj na padavine je manje izražen.
Drugi faktor uključuje uticaj anomalija temperature površine mora u severnom Atlantiku. Tokom proleća nakon događaja El Ninja, specifičan obrazac temperature površine mora – koji karakterišu hladne anomalije u srednjem severnom Atlantiku i tople anomalije u subpolarnom i tropskom severnom Atlantiku – remeti uticaj El Ninja na vlaženje na prolećne padavine Centralne Azije. Ovaj poremećaj je značajniji tokom perioda slabe korelacije, doprinoseći varijabilnosti u odnosu.
Ali šta pokreće ove promene u temperaturama površine severnoatlantskog mora? Čini se da odgovor leži u obrascima vetra, koji su pod uticajem koliko brzo El Ninjo događaji propadaju.
Tokom perioda slabe korelacije između ENSO i prolećnih padavina u centralnoj Aziji, jače anomalije vetra u severnom Atlantiku pomažu u stvaranju obrasca temperature površine mora nalik na potkovicu, što remeti uticaj ENSO.
Ovaj efekat je dalje povezan sa fazom pacifičke dekadne oscilacije (PDO), dugotrajnog klimatskog obrasca u Tihom okeanu. Tokom pozitivne faze PDO, ENSO koji se sporije raspada dovodi do izraženijeg obrasca temperature površine mora u severnom Atlantiku u proleće, suprotstavljajući se efektu ENSO. Nasuprot tome, tokom negativne faze, ovaj efekat suprotstavljanja slabi, što dovodi do jače veze između ENSO i prolećnih padavina u Centralnoj Aziji.
Pored toga, istraživači su primetili trend jačanja ovog odnosa od 2000-ih, što sugeriše da je predviđanje prolećnih padavina u regionu postalo pouzdanije poslednjih decenija.
„Naši nalazi bacaju svetlo na složenu dinamiku koja stoji iza promenljivog uticaja ENSO-a na prolećne padavine u centralnoj Aziji i nude vredne uvide za regionalne aktere uključene u sezonsko predviđanje i predviđanje klime u ovom sušnom regionu“, rekao je prof. Huang Gang, dopisni autor ovog studija.
