Pre jednog veka, priobalni grad Derna bio je dobro poznat po savršenim plažama, palmama i belim vilama koje su uglavnom naseljavali libijski italijanski kolonijalni okupatori. Danas, nakon oluje Danijel, koja je donela 400 mm kiše u region, preplavila dve brane i prenela milione tona vode širom grada, veliki deo Derne je poplavljen. Izveštava se da je čitava predgrađa odnela u more talas sličan cunamiju koji se spustio niz normalno suvu reku Vadi Dern kroz srce grada.
Broj poginulih u katastrofi procenjuje se na više od 11.000, a još 10.000 je nestalo i strahuje se da je mrtvih. Nebrojeno više ljudi—možda jedna trećina stanovnika Derne ostalo je bez krova nad glavom.
Derna je bila centar otpora uzastopnim libijskim režimima. Bivši libijski diktator, Moamer Gadafi, posmatrao je grad sa nepoverenjem i lišio ga osnovnih resursa i infrastrukture. Uoči svrgavanja Gadafija od strane snaga koje je podržavao NATO 2011. godine, libijska vlada opisala je Dernu kao „raštalište islamskog fundamentalizma“.
U vakuumu koji je ostavio Gadafijevo svrgavanje i građanski rat koji je uslijedio, Derna je postao centar za džihadiste koji su se zakleli na vjernost Islamskoj državi 2014. Od 2015. do 2018. grad je bio pod opsadom libijskog istočnog vojskovođe Kalife Haftara (Libian National Armi).
Kao rezultat toga, grad je patio od decenija zanemarivanja i veliki deo njegove infrastrukture datira još od italijanske okupacije zemlje početkom 20. veka. Grad nema odgovarajuću bolnicu i školu.
Brane Vadi Derna koje su se urušile sa ovakvim fatalnim posledicama izgrađene su sredinom 1970-ih godina od strane jedne jugoslovenske kompanije u okviru projekta obezbeđivanja navodnjavanja za region i pijaće vode za Dernu i druge lokalne zajednice. Postoje dve brane: najveća, Derna, visoka je 75 metara i ima kapacitet od 18 miliona kubnih metara vode. Mansur je 45 metara i ima 1,5 miliona kubnih metara.
Istraživački rad objavljen u novembru 2022. kaže da su njih dvojica u opasnosti od kolapsa. Neposredno nakon katastrofe, zamenik gradonačelnika Derne je priznao da brane nisu održavane od 2002. godine.
Situaciju u Libiji pogoršava činjenica da se u građanskom ratu koji je usledio posle pada Gadafija, zemlja u suštini raspala na pola. Zapadnim regionom iz Tripolija upravlja premijer Abdul Hamid Dbeibah i njegova Vlada nacionalnog jedinstva koju su odobrile UN, a koja je preuzela vlast 2015. uz obećanje o održavanju nacionalnih izbora koji tek treba da budu raspisani.
Istokom od Tobruka upravlja Narodna skupština, osnovana 2014. godine, na čijem čelu je premijer Osama Hamad. Ali stvarnu moć ima Haftar, komandant Libijske nacionalne armije (LNA) sa sedištem u Tobruku. Iako nije međunarodno priznat, istok (koji je u stvari većina libijske teritorije, uključujući ogromna pustinjska područja na jugu) ima lavovski deo libijskog naftnog bogatstva.
2020. Haftar je preigrao svoju ruku u neuspešnom pokušaju da osvoji Tripoli. Ovo je dovelo do prekida vatre uz posredovanje UN i trenutne de facto neprijatne podele vlasti između istoka i zapada u Libiji.
Čak i pre razaranja Oluje Danijel, Libija je bila u grlu humanitarne krize. UN su 2021. procenile da je više od 800.000 Libijaca bila potrebna pomoć nakon dve decenije borbi i nemira i malo na putu rekonstrukcije.
Međunarodni napori do sada su u velikoj meri zavisili od odobrenja Tripolija da omogući pomoć da stigne na istok. A i kada se to dobije, zadatak otežava činjenica da su mostovi i putevi koji povezuju dva dela zemlje teško oštećeni u građanskom ratu.
Može se samo nadati da će razmere ove tragedije postati katalizator za funkcionalniji radni odnos između dva regiona i međunarodne zajednice. Bilo je provizornih znakova da bi to mogao biti slučaj. Dve vlade su poslednjih dana pokazale spremnost za saradnju, a vlada Dbeibaha u Tripoliju poslala je let sa medicinskim materijalom i osobljem u zonu katastrofe.
Uprkos istorijskom nivou animoziteta između istoka i zapada, bilo je presedana gde su rivali bili primorani da sarađuju na zajedničkim interesima. Ranije ove godine, rivalske administracije su se složile da formiraju komitet za upravljanje raspodelom prihoda od nafte koji čine okosnicu libijske ekonomije.
Međunarodna pomoć počinje da stiže u zonu katastrofe. Iako međunarodna zajednica zvanično ne priznaje režim predvođen Haftarom, ona će neizbežno biti glavni igrač u upravljanju i ublažavanju efekata ove krize.
Zemlje koje žele da pomognu najugroženijim libijskim građanima moraće da sarađuju sa rukovodstvom koje podržava Haftar. Nadamo se da bi ovaj međunarodni angažman mogao da odigra važnu ulogu u olakšavanju približavanja dva dela zemlje.
Obe libijske vlade pozvale su na istragu o katastrofi. Predsjedavajući predsjedničkog vijeća Mohamed al-Menfi, sa sjedištem u Tobruku, rekao je da bi istraga trebala „pozvati na odgovornost sve koji su napravili grešku ili zanemarili uzdržavanje ili preduzimanje radnji koje su dovele do urušavanja gradskih brana“.
Libijski državni tužilac Al-Sidik Al-Sour, koji ima sedište u Tripoliju, ali zvanično ima jurisdikciju nad celom zemljom, pozvao je na istragu o navodima da su lokalni zvaničnici uveli policijski čas u noći kada je izbila oluja Danijel.
Ali pre nego što se bilo kakva krivica podeli, obe vlade moraju dati prioritet operaciji spasavanja, koje će morati da zauzmu proaktivan, pragmatičan i principijelan stav prema zajedničkom radu u interesu cele zemlje. Koliko god ovo izgledalo naizgled, moglo bi biti dragoceno iskustvo učenja za obe strane.
