Predkolonijalna afrička istorija je živa pričama o usponu i padu civilizacija i o različitim kulturama koje se mešaju širom kontinenta. Sada smo bacili više svetla na neka od ovih društava koristeći nauku genetike.
U studiji objavljenoj u Science Advances, moji koautori i ja koristili smo informacije o DNK od ljudi sa današnjeg kontinenta da bismo rasvetlili važne civilizacije koje su postojale pre kolonijalizma. Genetske informacije iz uzoraka krvi izvučene su mašinama. Kada je sekvenca „slova“ u DNK kodu pročitana ili sekvencionirana, mogli bismo da koristimo kompjutere da uporedimo genetske razlike i sličnosti između populacija u studiji.
Jedan upečatljiv rezultat odnosio se na dve etničke grupe na severu današnjeg Kameruna, u zapadno-centralnoj Africi, narode Kanuri i Kotoko. Otkrili smo da ove dve grupe potiču od tri populacije predaka.
Ove grupe predaka su najviše ličile na ljude koji sada žive u priobalnim regionima zapadne Afrike, kao i u delovima istočne Afrike, kao što je Etiopija, i populaciji koja danas živi u severnoj Africi i Levantu. Populacije su se mešale — imale su zajedničku decu — pre otprilike 600 godina. Ali šta ih je navelo da migriraju hiljadama kilometara preko pustinje u severni Kamerun?
Mislimo da je odgovor carstvo Kanem-Bornu, civilizacija koja je postojala više od 1000 godina—počevši oko 700. godine nove ere. Na svom vrhuncu, carstvo je obuhvatalo sadašnji severni Kamerun, severnu Nigeriju, Čad, Niger i južnu Libiju. Upravljao je ogromnim trgovinskim mrežama širom Sahare i privlačio stanovništvo iz svih pravaca.
Ovaj primer naglašava kako naši genomi drže informacije o glavnim događajima iz prošlosti. Trgovci koji putuju trgovačkim putevima ili formiraju imperije iz manjih političkih jedinica mogu ostaviti tragove u našem DNK. Prethodni radovi pokazuju da su Rimsko carstvo, Mongolsko carstvo i trgovina Putem svile verovatno ostavili trajno nasleđe u genomima savremenih ljudi širom Evroazije.
Analizirali smo 1.300 novosakupljenih genoma ljudi iz cele Afrike. Oni dolaze iz 150 etničkih grupa u pet zemalja. Sarađivali smo sa antropolozima, arheolozima i lingvistima iz Afrike i drugih zemalja. Oni su nam pomogli da razumemo istorijski kontekst ovih događaja.
Podaci o afričkom genomu su nedovoljno zastupljeni u poređenju sa podacima iz drugih regiona sveta. To znači da naučnici verovatno propuštaju mnogo genetske raznolikosti — ili raznolikosti — u DNK populacija.
Proučavanje genetske raznolikosti ima mnogo potencijalnih upotreba—kao što je razumevanje rizika po zdravlje i razvoj novih tretmana za bolesti. Naša grupa se bavila genetskom raznovrsnošću kao prozorom u prošlost.
Modelirali smo genom osobe kao mešavinu segmenata DNK nasleđenih od njihovih predaka. Ako je osoba imala segmente DNK koji se blisko podudaraju sa dve grupe ljudi – na primer, Evropljanima i zapadnoafričkim – to sugeriše da je ta osoba nastala mešanjem između te dve grupe.
Današnje ljudske grupe koje su formirane od nedavne mešavine Evropljana i zapadnoafričkih treba da imaju dugačke delove DNK obe populacije. Ti segmenti DNK predaka postaju kraći jer se genetski materijal njihovih potomaka meša sa svakom novom generacijom.
Ovo obezbeđuje način datiranja kada su se dogodili događaji mešanja. Što se duži DNK segmenti poklapaju, na primer, sa zapadnoafričkim ili Evropljanima, događaj mešanja je bio noviji.
Još jedan istorijski događaj za koji smo pronašli dokaze bila je arapska ekspanzija u Africi. Ovo je počelo u sedmom veku, kada su odvojene arapske vojske koje su putovale južno duž levantinske obale i severno od Medine u današnjoj Saudijskoj Arabiji prešle sinajsku pustinju i osvojile Egipat.
U Sudanu je u to vreme kraljevina Makurija vladala duž reke Nil. Makuria je sredinom sedmog veka potpisao mirovni sporazum sa egipatskim Arapima koji je trajao skoro 700 godina.
Većina mešanja između ove dve grupe predaka, jedne blisko povezane sa Arapima, a druge sa Sudancima, datira nakon što je mirovni sporazum počeo da se raspada. Ovo se zauzvrat poklopilo sa padom i konačnim kolapsom same Makurije, što bi omogućilo arapskim grupama da nastave niz Nil u Sudan.
Ali smo takođe pronašli dokaze o ranijim migracijama u Afriku sa Arapskog poluostrva, koje su se dogodile morskim putem. Ovo mešanje se vremenski poklopilo sa Kraljevstvom Aksum, koje se nalazi u severoistočnoj Africi i južnoj Arabiji, tokom prvog milenijuma nove ere.
Aksum se nekada smatrao jednom od četiri velike svetske sile, pored savremenih imperija u Kini, Persiji i Rimu.
Genetske studije su takođe pronašle dokaze o migraciji širom kontinenta poznatoj kao ekspanzija naroda koji govore bantu. „Bantu“ je jezička grupa, koju sada govori otprilike jedna četvrtina Afrikanaca.
Postojala je debata o tome da li su se Bantu jezici širili uglavnom kao prenos kulture, ili je bila uključena velika migracija. Najnovija istraživanja pokazuju da je ovo poslednje objašnjenje najverovatnije. Ova migracija je započela na malom području zapadnog Kameruna pre otprilike 4.000 godina, pre nego što se brzo proširila na jug i istok. Prešao je više od 4.000 kilometara za manje od 2.000 godina.
Govornici bantua pomešali su se sa lokalnim grupama, zauvek menjajući obrasce genetske raznolikosti u Africi. Pokazali smo da se migracije nisu dešavale samo na jug i istok Kameruna, već i na zapad. Zašto je došlo do tolikog kretanja u ovom trenutku nije poznato, ali klimatske promene su možda igrale ulogu.
Od vitalnog je značaja da naučnici analiziraju više DNK iz genoma afričkih ljudi. Dok to budemo činili, to će nesumnjivo otkriti zamršenu sliku bogate prošlosti kontinenta.
