Reč je o aktuelnim međunarodnim intrigama i istragama — krajem septembra 2022. godine, nepoznata grupa, organizacija ili država uspešno je sabotirala dva gasovoda na više od 80 metara ispod Baltičkog mora, presekavši više milijardi dolara vredan energetski kanal od Rusije do Nemačke. Iako su globalna politička i ekonomska zabrinutost možda očigledna, potencijalni uticaji događaja na životnu sredinu razmatrani su u preštampani dokumentu koji je dostupan na Research Skuare-u. Studija, koju su predvodili istraživači sa Univerziteta Arhus u Danskoj, nosi naziv „Uticaj sabotaže gasovoda Severni tok na životnu sredinu“.
Eksplozije su se dogodile u blizini danskog ostrva Bornholm u Baltičkom moru. Ranije je procenjeno da je više od 115.000 tona prirodnog gasa izašlo iz oštećenog gasovoda za samo šest dana, sa doprinosom gasova staklene bašte od oko 15 miliona tona CO 2 — ili količine ugljenika koju može da apsorbuje otprilike 580 miliona stabala u godini.
Tim predvođen Danskom fokusirao se na više lokalnih uticaja na životnu sredinu u Baltičkom moru. Istraživači ističu da bi foke i morske pliskavice u radijusu od 4 km bile izložene velikom riziku da budu ubijene udarnim talasom eksplozije, sa privremenim uticajima na sluh koji se očekuju na udaljenosti do 50 km.
U ovoj oblasti živi populacija lučkih pliskavica od oko 500 jedinki. Dok se vrsta dobro snalazi u nekim delovima sveta, u Baltičkom moru je kritično ugrožena. Povreda čak i jedne jedinke, posebno ako je u pitanju odrasla žena, značajno bi uticala na populaciju.
Bornholm je prelepo ostrvsko mesto za odmor skandinavske sorte, sa legendarnim ruševinama i toplim letnjim vremenom, što ga čini popularnom destinacijom za odmor i turiste. Vode u okolnom Baltičkom moru su relativno mirne, duboka voda je slojevita, a morsko dno je stabilno okruženje koje retko doživljava struje dovoljno velike da resuspenduju sedimente. Upravo zato što je ostala uglavnom neometana, nagomilala je zagađivače teškim metalima tokom većeg dela industrijalizovane ljudske istorije.
Danska oprema za seizmičko praćenje na ostrvu Bornholm otkrila je ekvivalent eksploziji TNT-a od 500 kg u događaju sabotaže. Eksplozija i pucanje cevi doveli su do resuspenzije 250.000 metričkih tona ovog jako kontaminiranog sedimenta. Nastala perjanica predstavljala je rizik za ribu i drugi morski život na površini od 1.200 km 2, prekoračujući prag toksičnosti za životnu sredinu više od mesec dana.
Pored toga, 11.000 tona hemijskih ratnih agenasa bačeno je u more u regionu na kraju Drugog svetskog rata, tako da događaj potencijalno uznemirava izuzetno opasno mesto. Eksplozije cevovoda Severni tok 1 i Severni tok 2 dogodile su se severno i južno od glavnog dubokomorskog odlagališta, a izgradnja gasovoda je izazvala značajne troškove u trasiranju oko lokacije. Tokom izgradnje vodilo se računa da se ograniči disperzija sedimenta morskog dna u oblastima koje okružuju hemijski otpad.
Zapisi o 39 uzoraka uzetih 20 km od mesta eksplozije sadrže merljive agense hemijskog oružja, i arsenik i iperit. Najveće koncentracije ovih i drugih zagađivača teških metala nalaze se u samo gornjih 5 cm sedimenta, što sugeriše da bi čak i mali poremećaj morskog dna mogao da ispusti maksimalnu količinu opasnog materijala u vodeni stub. Na osnovu koncentracije, ruptura je verovatno izazvala resuspendovanje 34,6 tona ostataka hemijskog oružja.
Na osnovu procena resuspendovanja sedimenta, najistaknutiji raspršeni toksin bi bio tributilkalaj, nekada uobičajena, sada zabranjena hemikalija koja se koristi kao biocidni agens u boji brodskih trupa da bi se sprečila šteta od vodenih organizama. Prethodne studije su povezale tributilkalaj sa štetom kod morskih sisara i toksičnim koncentracijama u ribama, što je dovelo do njegove eventualne zabrane. Sledeći toksin koji je po značaju doprineo na osnovu modela procene bilo je olovo.
Poremećaj sedimenta dogodio se na kraju redovne sezone mriješćenja bakalara u istočnom Baltiku i mogao je da utiče na jaja i maloljetni bakalar u tom području. Prema istraživačima, najverovatniji dugoročni uticaj bi bio endokrini poremećaj usled izlaganja tributilkalaju. Povećana izloženost olovu može izazvati oksidativni stres, uticati na biohemijske i fiziološke funkcije, izazvati neurotoksičnost i poremetiti imuni sistem.
Dobra vest je da istraživači nisu pronašli značajne trajne morske uticaje samog oslobađanja prirodnog gasa, a hemijski ostaci iz eksploziva bi predstavljali zanemarljiv toksični rizik. Međutim, lokacija eksplozija nije mogla biti gora za izlaganje morskog života skrivenim opasnostima koje su nekada bile zaključane u toksičnim sedimentima morskog dna.
