Nedavne arheogenetske studije su pokazale da su ljudske migracije i individualna mobilnost igrale veću ulogu u praistoriji nego što se ranije očekivalo. Sa kretanjem ljudi, često su se širili i kultura, tehničko znanje, jezik i društvene prakse, što je ponekad dovelo do fundamentalnih promena u načinu života i genetskom poreklu.
Proučavajući 135 pojedinaca iz bakarnog i bronzanog doba u jugoistočnoj Evropi i severozapadnom crnomorskom regionu, međunarodni tim istraživača je dokumentovao značajne genetske promene između 7.000 i 4.000 godina, u vreme kada su kontakt i razmena sa kasnim poljoprivrednim grupama omogućili ekonomsko istraživanje zapadnoevroazijskog stepskog pojasa.
Jugoistočna Evropa je igrala važnu ulogu u širenju poljoprivrednog načina života tokom neolita pre 9000 do 8000 godina. Širenje ranih poljoprivrednih grupa uvelo je mnoge kulturne i tehničke inovacije, koje su se kasnije proširile po centralnoj i zapadnoj Evropi.
Tokom kasnijeg bakarnog doba, pre 7000 do 6000 godina, lak pristup bakru, zlatu i soli doveo je do razvoja brojnih cvetajućih naselja u regionima današnje Bugarske i Rumunije. Smeštena na velikim rekama kao što su Dunav i Crno more, jugoistočna Evropa je napredovala kroz kontakt i trgovinu sa okolnim oblastima.
Istovremeno, postale su vidljive društvene hijerarhije i nejednakosti u raspodeli bogatstva, o čemu svedoče i sahrane u Varni, koje nemaju premca po bogatstvu zlata.
Arheološki zapisi govore o uglavnom homogenosti u kulturi tokom ovog vremena, što ukazuje na stabilnu društveno-političku mrežu oko 500 godina. Ova stabilnost se takođe ogleda u podacima predstavljenim u novoj studiji, koja pokazuje veliku genetsku homogenost u širem regionu. U poređenju sa prethodnim lokalnim kamenim dobom, bilo je vrlo malo promena osim neznatnog povećanja porekla lovaca-sakupljača iz preostalih okolnih grupa.
Mnoga naselja bakarnog doba su napuštena pre oko 6000 godina. Tačni razlozi ostaju nejasni, ali su mogli uključivati klimatska pogoršanja i iscrpljivanje lokalnih resursa. Umesto toga, aktivnost naseljavanja se pomerila dalje na sever u zonu šumskih stepa u regionima današnje Moldavije i Ukrajine gde su se pojavila mega-lokacija povezana sa takozvanom kulturom Cucuteni-Tripillia.
Ovde se region oko Odese smatra arheološkim ‘melting potom’ između 6500 i 5200 godina, sa različitim uticajima odlazećih kultura bakarnog doba, severozapadne kulture Cucuteni-Tripillia, grupa koje se naslanjaju iz stepske zone na istoku, ali i iz geografski udaljene kulture Severnog Majkopa.
Eneolitski period (6500 do 5200 pre danas) karakteriše horizont inovacija, kao što su transport točkova i vagona, nove metalurške tehnologije i novi objekti, koji su se brzo širili između Severnog mora i Kavkaskog regiona.
Genetski rezultati od 18 drevnih pojedinaca iz perioda eneolita odražavaju heterogenost arheoloških nalaza. Pored lokalnog genetskog porekla iz bakarnog doba u jugoistočnoj Evropi, drugi genetski doprinosi se mogu pratiti u šumskim/stepskim regionima i Severnom Kavkazu, pokazujući da je postojalo više uticaja koji su se okupljali u ovoj kontaktnoj zoni još pre ~6500 do 5400 godina.
Prethodne arheogenetske studije su pokazale da su ljudi koji su živeli kao tranzicioni sakupljači hrane u susednoj stepskoj zoni pre oko 6500 godina nosili veoma drugačiji genetski profil koji je, u približno jednakim delovima, poticao od istočnoevropskih lovaca-sakupljača današnje Rusije i onih iz regiona južnog Kavkaza.
Tim istraživača je sada mogao da pokaže da je ova vrsta predaka, takozvano ‘stepsko poreklo,“ već bila prisutna u regionu Odese. „Najveće iznenađenje je bilo to što smo pronašli ovu vrstu predaka pomešanu u drevnim pojedincima iz današnje Ukrajine najmanje 500 godina ranije nego što se očekivalo“, kaže prva autorka Sandra Penske, studentkinja doktorskih nauka na Institutu Mak Plantion Evolution.
„To znači da je pored kulturne razmene koju vidimo u arheološkim zapisima severozapadnog crnomorskog regiona, postojala i genetska razmena između poljoprivrednih zajednica sa zapada i stepskih stočara sa istoka“, dodaje Svend Hansen, direktor Odeljenja za Evroaziju Nemačkog arheološkog instituta i viši autor studije.
Ovaj vremenski period ranog kontakta i razmene sada je jasno dokumentovan sa eneolitskim pojedincima iz današnje Ukrajine. Kritično, uprkos ovom ranom pojavljivanju, tim nije pronašao dokaze za doprinos stepskih grupa propadanju naselja iz bakarnog doba, narativ koji je bio postuliran u 20. veku.
Sledeće rano bronzano doba (pre 5300 do 4000 godina) karakteriše ekspanzija stepskih stočara na zapad, povezanih sa kulturom Jamnaja, koja je nastala iz prethodnog horizonta kontakta i razmene.
„Zaista, pojedinci koji su bili sahranjeni u karakterističnim grobnim humkama, takozvanim kurganima, u današnjoj Bugarskoj i Ukrajini nosili su tipičan profil predaka povezan sa stepom. Međutim, dalje u unutrašnjosti, takođe smo pronašli pojedince koji su zadržali genetski potpis koji je već bio prisutan tokom bakarnog doba“, objašnjava Volfgang E.
Razlozi zbog kojih su se ljudi povezani sa kulturom Jamnaja i nosioci stepskog porekla iznenada tako drastično proširili, još nisu u potpunosti shvaćeni, ali su stvoreni svi tehnološki i kulturni preduslovi za potpuno nomadsko stočarstvo. Istraživački tim je pažljivo pogledao različite grupe povezane sa Iamnaia.
„Smatramo da su sve ove grupe genetski veoma slične, tako da su morale da su počele iz male grupe. Zanimljivo je da primećujemo i suptilne doprinose lokalnog porekla iz geografskih regiona, oni su se proširili u“, kaže Sandra Penske.
Kombinovana studija transekta kroz vreme otkriva veoma dinamičnu sliku ljudske praistorije u jugoistočnoj Evropi i postaje jasno da nijansirane arheogenomske studije imaju mnogo više poglavlja za ponuditi kako novi podaci postanu dostupni.
Rad je objavljen u časopisu Nature.
