Aktivni ugalj je fini crni prah poznat po svojoj sposobnosti da upija hemikalije, što ga čini popularnim sredstvom za lečenje trovanja. Iako neki ljudi koriste aktivni ugalj kako bi smanjili nadutost, sprečili mamurluk ili „očistili“ probavni trakt, naučni dokazi koji potkrepljuju ove tvrdnje su vrlo slabi. Osim toga, aktivni ugalj se često koristi kao bojilo u hrani, posebno oko praznika poput Noći veštica.
Mnogi ne znaju da aktivni ugalj može ometati delovanje određenih lekova smanjujući količinu leka koja dospeva u krvotok, čime se smanjuje njegova efikasnost. Kako aktivni ugalj zapravo utiče na lekove?
Prema rečima Lingtak-Neander Chan-a, profesora farmacije na Univerzitetu Vašington, glavni mehanizam interakcije je adsorpcija. Adsorpcija je proces u kojem se molekuli lepe za površinu materijala. Zahvaljujući svojoj poroznoj strukturi, aktivni ugalj ima veliku površinu koja ga čini veoma efikasnim u zadržavanju molekula lekova na svojoj površini.
„To funkcioniše kao ribarska mreža,“ objašnjava Chan, jer aktivni ugalj zarobljava molekule lekova u crevima. Kada se lek unese — na primer, u obliku pilule ili tečnosti — mora proći kroz crevnu oblogu da bi ušao u krvotok. Međutim, ako je aktivni ugalj prisutan u probavnom traktu, molekuli leka ostaju u crevima i na kraju se izbacuju, zajedno sa aktivnim ugljem.
U određenim slučajevima, posledice ove interakcije mogu biti ozbiljne. Izveštaj objavljen u časopisu The Lancet opisuje slučaj u kojem je aktivni ugalj ometao lekove za smanjenje broja trombocita, što je učinilo lek neefikasnim kod pacijenta sa srčanom bolešću. U drugom slučaju, zabeleženom u časopisu Antiviral Therapy, aktivni ugalj je ometao antiretrovirusne lekove koji se koriste za lečenje HIV-a, što je dovelo do povratka viralnog opterećenja u organizmu.
Prema medicinskom resursu StatPearls, aktivni ugalj ograničava apsorpciju širokog spektra lekova, uključujući uobičajene analgetike, sedative i antidepresive. Što je molekul leka veći, veća je verovatnoća da će biti uhvaćen aktivnim ugljem. Neki lekovi koji se baziraju na hormonima, poput pilula za kontrolu rađanja, mogu takođe biti zadržani aktivnim ugljem.
S druge strane, lekovi koji imaju jake ionske naboje, kao što su litijum (za lečenje bipolarnih poremećaja) i oralni dodaci gvožđa, ne vezuju se dobro za aktivni ugalj. Ove supstance se i dalje efikasno apsorbuju kada je aktivni ugalj prisutan u crevima.
Nisu svi lekovi unutar iste klase podložni istom stepenu uticaja aktivnog uglja. „To je zato što efekat adsorpcije zavisi od fizičkih karakteristika i veličine molekula leka,“ objašnjava Chan. Na primer, jedan lek za pritisak može se adsorbovati na aktivni ugalj, dok drugi iz iste klase možda neće.
Vreme uzimanja lekova je ključno za izbegavanje interakcije sa aktivnim ugljem. Efekat adsorpcije je najsnažniji kada se lek i ugalj unesu unutar jednog sata. U hitnim slučajevima, često se koristi kada se sumnja da je pacijent uneo toksične supstance manje od sat ili dva pre prijema.
Još jedan faktor koji treba uzeti u obzir je doza aktivnog uglja. U slučajevima kada se koristi za lečenje trovanja, tipična doza je 1 gram po kilogramu telesne težine. Količina aktivnog uglja koja se nalazi u popularnim kućnim proizvodima, kao što su neki zubne paste i hrana, obično je mnogo manja — „daleko ispod 1 g/kg u većini slučajeva,“ naglašava Chan. To smanjuje verovatnoću da će ometati lekove.
Osobe koje koriste aktivni ugalj za svrhe koje nisu povezane sa lečenjem trovanja — poput navodnog čišćenja creva ili detoksikacije — treba da obrate pažnju na to koliko uglja unose i vreme između uzimanja aktivnog uglja i lekova. Konsultujte se sa zdravstvenim radnikom ako uzimate i aktivni ugalj i lekove.
