Najraniji gradovi u Evropi izgrađeni su na temeljima uglavnom vegetarijanske ishrane, pokazalo je novo istraživanje. Nalazi sugerišu da je čak i sa zorom poljoprivrede i velikih, planiranih naselja, meso bilo samo poslastica.
Gigantski kružni gradovi tripilske kulture nastali su pre oko 6.000 godina na teritoriji današnje Ukrajine i Moldavije.
Najveća od ovih mega lokacija pokrivala je površinu koja je ekvivalentna nekoliko stotina fudbalskih terena i nekada je u njoj živelo do 15.000 ljudi. Bila su veća od bilo kog drugog naselja na svetu u to vreme, parirajući čak i gradovima drevne Mesopotamije koji će uskoro uslediti u Plodnom polumesecu.
Hranjenje svih usta u tripilskom društvu zahtevalo je „izuzetno sofisticirano upravljanje hranom i pašnjacima“, kaže paleoekolog Frank Šluc, koji je vodio studiju na Univerzitetu Kristijan-Albrehts u Nemačkoj.
Ali iako je goveda bila ključni deo sistema, goveđe meso nije.
Između 4200. i 3650. pre nove ere, životinje koje su pripitomila tripiljska društva bile su cenjene uglavnom zbog izmeta, a ne mesa, prema Šlucu i njegovom timu.
Analiza izotopa azota u zubima, kostima i zemljištu iz ostataka trifilijskih društava sugeriše da su rani farmeri u Evropi uglavnom konzumirali grašak, sočivo i žitarice, poput ječma.
Goveda, ovce i koze, koje su držane na ograđenim pašnjacima, uglavnom su korišćene za đubrenje poljoprivrednog zemljišta. Ove životinje su takođe jele grašak i žitarice, a njihov stajnjak je podstakao proizvodnju kasnijih useva.
Klanje stada za meso bi iscrpilo vitalni resurs nakon mnogo truda u njihovom uzgoju, urušavajući ceo sistem.
Ranije su neki naučnici pretpostavljali da u tripilskim društvima postoji intenzivna proizvodnja mesa, na osnovu procenjene veličine njihovih stada. Ali to možda ipak nije istina.
Prema Schlutzu i njegovom timu, životinjski proizvodi su doprineli samo 8 do 10 procenata redovne ishrane Tripillia.
„Pretpostavljamo da je bilo dana tokom kojih se konzumiralo samo meso“, pišu autori, kao i „nešto svakodnevne konzumacije mesa, po mogućnosti malih životinja“.
Kada se usevi i zemljište đubre stajnjakom, biološki promet se povećava, što rezultira ukupnim višim nivoima izotopa azota.
Ovako su naučnici utvrdili da su prinosi semena graška i pasulja, koji se nalaze u tlu tripilskih lokaliteta, verovatno poboljšani „visokim nivoom đubrenja, tokom dugih perioda, na malim parcelama u blizini kuća i štala“.
U svom vrhuncu, tripilska kultura je bila jedinstvena. Njena naselja, koja do danas pune Ukrajinu i Moldaviju, dizajnirana su u koncentričnim krugovima, sa redovima kuća poređanih duž ‘prstenastih koridora’, okružujući otvoreno centralno mesto.
Najveće mega-lokacije Tripila pokazuju neobično visoke vrednosti izotopa azota u poređenju sa manjim lokacijama, što ukazuje na „sofisticirano upravljanje balegom“.
Čini se da je goveda bila glavno đubrivo. Istraživači predviđaju da su stotine krava bile „obimno ispašene“ na mega lokacijama, ponekad prilično udaljenim od samog naselja.
Ispašale su se i ovce i koze, doduše u manjem obimu.
Ceo sistem je bio samoodrživ. Neke mega lokacije bile su naseljene više od 150 godina, pružajući stabilan dom za nekoliko generacija farmera.
„Mudro upravljanje hranljivim materijama“ značilo je da tripiljska društva nisu preterano iskorišćavala svoje prirodne resurse, kažu istraživači.
Niko zaista ne zna zašto se kultura Tripila raspršila u mrak oko 3000. godine pre nove ere. Neki stručnjaci sumnjaju da je uništeno silom ili kao rezultat političkih tenzija. Drugi pretpostavljaju da je hladnija i suša klima dovela do kraja ovih nekada cvetnih društava.
Otkriće tako napredne poljoprivredne tehnologije koja nije iskorišćavala prirodno okruženje čini još verovatnijim da propast Tripila nije bila ekonomska, već zasnovana na društvenim ili političkim promenama.
Čini se da čak ni održiva i hranljiva dijeta zasnovana na povrću ne može zaštititi od svih nevolja ljudskog društva.
„Kao što znamo iz prethodnih studija, društvene tenzije su nastale kao rezultat sve veće društvene nejednakosti“, kaže arheolog Robert Hofman, takođe sa Univerziteta Christian-Albrechts u Nemačkoj.
„Ljudi su okrenuli leđa velikim naseljima i odlučili da ponovo žive u manjim naseljima.“
Studija je objavljena u PNAS-u.
