Hiljadama godina pre nego što su drevni ljudi u centralnoj Evroaziji naučili da se bave poljoprivredom, grupe lovaca-sakupljača na subarktiku su gradile neka od prvih stalnih, utvrđenih naselja, dovodeći u pitanje ideju da je poljoprivreda bila preduslov da se društva ‘smire’.
Istraživači sada misle da su datirali najranija poznata utvrđenja na ledenom severu, ako ne i na svetu, blizu krivine reke Amnja u zapadnom Sibiru.
Arheološka nalazišta Amnja zvanično su otkopana od 1987. godine pa nadalje, ali je nedavno radiokarbonsko datiranje pronašlo glavnu jamu na lokalitetu Amnia I, a njena utvrđenja datiraju pre oko 8.000 godina.
Drevna zgrada (zaokružena crvenom bojom na donjoj ilustraciji) je sada samo široka depresija u zemlji, ali je nekada bila zaštićena jarkom, a možda i drugom jamskom kućom. Radiokarbonsko datiranje sugeriše da je izgrađen u poslednjem veku sedmog milenijuma pre nove ere.
Kasnije, u šestom milenijumu pre nove ere, izgrađena su još dva jarka na zadnjem delu mesta. Zajedno sa još nekoliko zgrada, obala i ograda, ove karakteristike predstavljaju period u kome je lokacija bila doslednije zauzeta.
Lokacija Amnia II je takođe izgrađena 50 metara istočno u to vreme (prikazano zelenom bojom na dijagramu iznad).
Prema međunarodnom timu arheologa, predvođenim istraživačima sa Slobodnog univerziteta u Berlinu, obe lokacije osporavaju tradicionalnu predstavu o tome za šta su grupe lovaca-sakupljača bile sposobne.
Jasno je da nisu samo zemljoradničke zajednice u kamenom dobu gradile stalna, utvrđena naselja.
„Naša nova paleobotanička i stratigrafska ispitivanja otkrivaju da su stanovnici Zapadnog Sibira vodili sofisticiran način života zasnovan na bogatim resursima tajge životne sredine“, kaže arheolog Tanja Šrajber sa Instituta za praistorijsku arheologiju u Berlinu.
Zapadnosibirska tajga je ponekad močvarno, četinarsko šumsko stanište prisutno u subarktiku. Oko 6.000 godina pre nove ere, tajga u blizini Amnje bila je domaćin stada losova i irvasa, dok bi reka plivala u ribama, poput štuka i salmonida.
Na tako plodnim mestima, čak bi i pokretne grupe za traženje hrane imale dobar razlog da zaštite svoje zalihe od oportunističkih napadača ili gladnih suseda.
Iako nije sasvim jasno šta su štitila utvrđenja Amnia (ili zašto), istraživači sumnjaju da je ovo mesto sadržalo višak hrane, verovatno riblje ulje, ribu i meso, dimljeno i skladišteno za čuvanje.
„Oni ne moraju da rastu ili prikupljaju resurse“, rekao je Piezonka Endru Kariju iz časopisa Science. „Okružna okolina ih pruža sezonski. To je kao žetva prirode.“
Ostaci zamršeno ukrašene grnčarije pronađeni na lokalitetu verovatno su posude u kojima se čuvala hrana.
Nejasno je da li su zgrade na lokalitetima Amnia bile naseljene ili branjene tokom cele godine. Ali bar tokom nekih godišnjih doba, čini se da je ovo bilo mesto naseljavanja grupe lovaca-sakupljača u zapadnom Sibiru.
Nekoliko drugih utvrđenja iz kamenog doba pronađeno je u ovom delu sveta, ali nijedna nije tako stara kao lokalitet Amnja I. U Evropi, uporedivi lokaliteti se pojavljuju tek vekovima kasnije i tek nakon zore poljoprivrede.
„Izgradnja utvrđenja od strane grupa sakupljača je sporadično primećena drugde širom sveta u različitim – uglavnom primorskim – regionima od kasnije praistorije pa nadalje, ali veoma rani početak ovog fenomena u unutrašnjosti zapadnog Sibira je bez premca“, piše međunarodni tim arheologa. .
Tradicionalno, arheolozi su pretpostavljali da zajednice koje se bave ishranom još nisu bile društveno ili politički dovoljno „kompleksne“ da izgrade monumentalne, trajne strukture koje je trebalo održavati ili braniti.
Ipak, tekuća istraživanja na rtu Amnia i drugim arheološkim nalazištima širom sveta sugerišu da uzgoj useva i uzgoj životinja nisu jedini podsticaji za takvu aktivnost.
Gobekli Tepe, na primer, je masivni kameni sklop u današnjoj Turskoj izgrađen pre oko 11.000 godina. Izgrađen je pre pojave poljoprivrede i smatra se najstarijim poznatim megalitom na svetu. Čini se da su se lovci-sakupljači okupili na ovom mestu da se oproste od svojih mrtvih ili da prirede svete ceremonije.
Slično tome, na lokalitetu Amnia u Sibiru, arheolozi su pronašli ‘kholmi’ humke, koje su opisane kao „velike ritualne strukture u pejzažu“.
Istraživači sumnjaju da je promena klime pre otprilike 8.000 godina stvorila scenu za obilje sezonskih resursa u zapadnom Sibiru, što je izazvalo priliv ljudskih migranata.
Razvoj strategija ribolova i lova, ili unapređenje skladištenja hrane možda su tada doveli do viška hrane, koju je trebalo braniti.
Takođe je moguće da je gužva raznih grupa lovaca-sakupljača u jednom regionu promovisala kulturu prepada.
„Upravljanje ovim viškovima je potom dovelo do promena u društveno-političkom strukturiranju stanovništva i do pojave ne samo nejednakosti u bogatstvu i isključivih imovinskih prava, već i do povećane kohezije zajednice, na primer kroz kolektivni rad na i korišćenje monumentalnih konstrukcija. “, predlažu istraživači.
Trenutno se radi na lokalitetu Amnia, a arheolozi se trude da im um ostane otvoren. Tradicionalni pojam lovca-sakupljača koji postoji u mnogim akademskim tekstovima možda će uskoro trebati ozbiljnu reviziju.
