Nuklearne nesreće u Černobilu i (u manjoj meri) u Fukušimi kontaminirale su velike površine zemlje niskom radioaktivnošću. Nakon oba udesa, uloženi su ogromni napori na dekontaminaciji pogođenih područja.
Ali nedavna studija u Fukušimi izaziva sumnju da li su ovi napori na dekontaminaciji bili vredni truda. Manje od jedne trećine stanovništva vratilo se u evakuisane zone, a velike površine šuma u regionu ostaju kontaminirane.
Nakon nesreće u Fukušima Daiji 2011. godine, oko 1.100 kvadratnih kilometara je evakuisano, što je rezultiralo preseljenjem više od 100.000 ljudi iz svojih domova. Kontaminirano područje oko osam puta veće ostalo je naseljeno, ali podložno kontinuiranom radijacijskom monitoringu.
Dominantan izvor izloženosti zračenju ljudi potiče od gama zraka koje emituju kontaminirana tla, trotoari, putevi i zgrade. Cilj operacije dekontaminacije bio je da se obezbedi da šira javnost dobije godišnju dozu radioaktivnosti Fukušime manju od 1.000 mikrosiverta (µSv) iznad prirodnog pozadinskog nivoa. Prosečna prirodna doza zračenja u Japanu iznosi 2.200 µSv godišnje.
Radiocezijum, koji je po dozi zračenja najvažniji dugovečni radioaktivni element koji je emitovao udes, veoma snažno prijanja na čestice tla. Shodno tome, dekontaminacija poljoprivrednog zemljišta prvenstveno je uključivala uklanjanje gornjih 5 cm zemlje. U urbanim sredinama, napori na dekontaminaciji podrazumevali su uklanjanje gornjeg sloja zemlje sa sportskih terena, kao i peskarenje ili pranje tvrdih površina pod pritiskom, kao i pranje odvoda i oluka pod pritiskom.
Ovi napori su smanjili doze za oko 60% u stambenim područjima i poljoprivrednim površinama, omogućavajući ljudima da se vrate svojim domovima u velikom delu evakuisanog područja. Ovo je daleko od Černobila, gde su opsežne inicijative za dekontaminaciju na kraju napuštene, ostavljajući ogromne evakuisane oblasti koje su do danas ostale prazne. Ali da li je bilo vredno preduzimanja dekontaminacije u Fukušimi?
Dekontaminacija zemljišta u Fukušimi koštala je desetine milijardi dolara. Proces je, nažalost, takođe izazvao značajno izlaganje radijaciji uključenih radnika i stvorio ogromne količine radioaktivnog otpada iz tla. Ali pitanje da li treba dekontaminirati zemljište je složeno i samo delimično povezano sa naučnim dokazima.
S jedne strane, dekontaminacija pruža sigurnost da se radijacija „čisti“ i da se doze smanjuju. Ali takođe može ostaviti utisak da je nisko zračenje opasnije nego što zapravo jeste.
Stope doze nisu bile opasno visoke u mnogim oblastima Fukušime koje su bile predmet dekontaminacije. U stvari, doze su bile relativno niske u prvoj godini nakon nesreće (manje od 12.000 µSv), a ovi nivoi su se značajno smanjili u narednim godinama.
Ovi nivoi spadaju u prirodni opseg kojima su ljudi izloženi zbog radioaktivnosti u stenama, zemljištu, građevinskim materijalima i kosmičkom zračenju širom sveta (obično između 1.000 µSv i 10.000 µSv godišnje, ali ponekad i više).
Sve u svemu, mislim da je uveravanje da se kontaminacija čisti bilo dragoceno u mnogim oblastima u kojima su ljudi ostali da žive. Dekontaminacija je takođe omogućila da se poljoprivredno zemljište brže vrati u produktivnu upotrebu. Međutim, proces uklanjanja gornjeg sloja zemlje imao je neželjeni efekat oštećenja plodnosti zemljišta.
U evakuisanoj zoni gde su doze bile oko deset puta veće, manje je jasno da je dekontaminacija bila korisna. Samo 30 odsto ljudi vratilo se svojim domovima u dekontaminiranom delu ovog područja, a veliki deo zemljišta u najzagađenijoj takozvanoj „teško povratnoj zoni“ ostaje napušten.
Bolja opcija je možda bila da se veći deo ove zone proglasi rezervatom prirode i dozvoli kontrolisano obnavljanje područja. Revilding se ionako dešava u velikoj meri, kao iu Černobilju. Takođe bi izbegao da radnici na dekontaminaciji budu izloženi zračenju i omogućio veću finansijsku podršku za pomoć ljudima da se presele.
Ali ovo je složena odluka koja treba da uzme u obzir stavove mnogih zainteresovanih strana, ne samo evakuisanih ljudi.
Zemljište u gradovima i selima u regionu i oko njih je uglavnom efikasno dekontaminirano. Međutim, veći deo prefekture Fukušima (71%) je prekriven šumom. Većina ove šume ostaje kontaminirana.
Postojanost radiocezijuma u ekosistemima, posebno u šumama, poznata je već mnogo decenija. Na globalnom nivou, nivoi radiocezijuma u divljim namirnicama kao što su pečurke, jestive biljke, divljač i slatkovodne ribe imaju tendenciju da budu viši od onih koji se nalaze u poljoprivrednim sistemima.
Na primer, divlje svinje u određenim regionima Nemačke i dalje pokazuju nivoe radicezijuma koji premašuju granice potrošnje kao posledica černobilskog i istorijskog testiranja nuklearnog oružja. Ograničenja u potrošnji šumskih proizvoda traju decenijama nakon incidenta u Černobilju. Očekuje se da će i oni opstati u mnogim šumskim oblastima Fukušime.
Radiocezijum se zadržava u šumama zbog rasprostranjenosti organskog zemljišta i odsustva primene đubriva. Nizak nivo hranljivih materija olakšava apsorpciju radiocezijuma od strane biljaka. Ovo se uglavnom pripisuje hemijskoj sličnosti radiocezijuma sa kalijumom, ključnim hranljivim materijama za biljke.
Šume predstavljaju opasnost od požara. Od nesreće u okolini Černobila bilo je mnogo šumskih požara. Ali doze zračenja od udisanja dima su izuzetno niske, čak i za vatrogasce, a požari nisu značajno preraspodelili radioaktivnost.
Ne postoje laki odgovori u vezi sa čišćenjem nakon nuklearne nesreće. Japan je uložio ogromne i često uspešne napore da smanji doze zračenja i uveri ljude koji žive u pogođenim područjima ili se vraćaju u njih. Ali nisko zračenje ostaje svuda, posebno u šumama.
Moramo da zapamtimo, međutim, da su doze zračenja skoro uvek veoma niske. Biološki efekti radijacije od nuklearnih nesreća — prvenstveno oštećenja DNK — isti su kao i efekti prirodnog zračenja kojem smo svi izloženi od hrane koju jedemo iu našem okruženju. Dok stope doze za radnike tokom nesreće mogu biti izuzetno visoke, one od zračenja u okruženju su niske na duži rok.
Milioni ljudi širom sveta primaju veće godišnje prirodne doze zračenja nego stanovnici zona Fukušime, a da se o tome ne brinu.
