Očuvanje ugroženih i tipičnih staništa u Evropi sa njihovim biodiverzitetom je cilj Natura 2000, mreže prirodnih rezervata koju je uspostavila EU. Do 2030. zemlje članice EU žele da značajno prošire ovu mrežu.
Nova biogeografska studija Univerziteta u Bajrojtu objavljena u Journal for Nature Conservation pokazuje da proširenje Natura 2000 lokacija u finansijski slabijim državama članicama EU na neposredno susedne regione može biti efikasna strategija za povećanje očuvanja vrsta i pejzaža. Prirodna staništa u ovim krajevima retko su umanjena naseljima i privrednom infrastrukturom.
Prof. dr Karl Bajerkunlajn, katedra za biogeografiju na Univerzitetu u Bajrojtu, i njegova naučna saradnica dr Aleksandra Lorens proučavali su devet susednih regiona Natura 2000 lokacija u 27 evropskih zemalja kako bi utvrdili do koje mere su one fragmentisane ljudskim uticajima. Oni definišu pojam „fragmentacije“ kao proces koji razbija susedno stanište životinja i biljaka na sve veći broj malih pojedinačnih delova, smanjujući ga u celini.
Unutarevropsko poređenje pokazuje da su planinski regioni i drugi retko naseljeni regioni koji se nalaze u neposrednoj blizini Natura 2000 područja do sada jedva bili fragmentisani. Shodno tome, ovde postoji relativno veliki broj netaknutih ekosistema sa značajnim biodiverzitetom i koherentnim staništima.
Uglavnom su zemlje u severnoj i istočnoj Evropi te koje su domaćini lokacija Nature 2000 sa ekstenzivnim i marginalno fragmentiranim okruženjem. Mnoge od ovih zemalja — kao što pokazuju proračuni Bajrojta — štite relativno veliku površinu za svaki evro koji potroše na očuvanje prirode. Rumunija, Bugarska, Grčka i baltičke zemlje prednjače u EU po ovom povoljnom odnosu potrošnje prema zaštićenim nacionalnim područjima.
Istovremeno, okruženje njihovih Natura 2000 lokacija je najmanje fragmentirano u poređenju sa EU. Stoga je očigledno proširiti oblasti na ove infrastrukturno siromašne, uglavnom neupravljane regije u susjedstvu.
Međutim, upravo tu se javlja dilema: visoka efikasnost potrošnje na očuvanje prirode, posebno u nekim zemljama istočne Evrope, u velikoj meri je posledica niske gustine naseljenosti i niskih troškova rada i zemljišta – drugim rečima, kombinacija tipičnih faktora relativno niskog bruto nacionalnog proizvoda. Bilo bi etički i politički upitno „zamrznuti“ ovu konstelaciju kako bi se ona iskoristila za pojačano očuvanje prirode na štetu ekonomski siromašnijih zemalja članica EU.
„Buduća proširenja zaštićenih područja u zemljama sa niskim troškovima treba da budu povezana od strane EU sa održivom finansijskom podrškom i političkom promocijom aktivnosti na očuvanju životne sredine i prirode. Unutar EU bi trebalo više razmisliti o tome kako se tim zemljama može dati cilj podršku tako da su spremni da se odreknu intenzivnijeg ekonomskog korišćenja ekološki vrednih područja i ulažu više u očuvanje prirode“, kaže glavni autor studije dr Aleksandra Lorens iz istraživačke grupe Biogeografija na Univerzitetu u Bajrojtu.
U tom kontekstu, ona naglašava da niska državna potrošnja po zaštićenom području nije nužno izraz posebno efikasnih mjera očuvanja. To podjednako može biti pokazatelj nedostatka sprovođenja očuvanja, a time i neadekvatne zaštite vrsta.
„Rezultati naših proračuna jasno pokazuju da su neke od najslabije finansiranih Natura 2000 lokacija posebno pogodne za proširenje na susedne regione na način koji promoviše očuvanje vrsta i pejzaža. Naša studija stoga pruža osnovu za efikasne odluke o očuvanju prirode u na evropskom nivou. S obzirom na klimatske promene, sve je hitnije obezbediti visok ekološki kvalitet regiona koji će u budućnosti biti stavljeni pod zaštitu prirode u EU“, kaže prof. dr Karl Bajerkunlajn koji je Katedra za biogeografiju na Univerzitetu u Bajrojtu.
