Kada ljudi napuste svoje seoske živote da bi potražili sreću u gradu ili poljoprivreda više nije isplativa, zemlje na kojima su radili često ostaju neiskorišćene. Nova perspektiva u Nauci pokazuje da ova napuštena zemljišta mogu biti i prilika i pretnja za biodiverzitet, i naglašava zašto su napuštena zemljišta kritična u proceni globalnih ciljeva restauracije i očuvanja.
U proteklih 50 godina došlo je do povećanog egzodusa stanovništva iz ruralnih u urbana područja. Danas 55% svetske populacije živi u gradovima ili oko njih i očekuje se da će se taj procenat proširiti na 68% do 2050. godine.
Naravno, postoji mnoštvo razloga da ljudi napuste seoske živote i presele se u urbana područja, uključujući socioekonomske i političke promene, opadajuće poljoprivredne proizvodnje i faktore životne sredine. Jedan od efekata ovog kontinuiranog smanjenja ruralnog stanovništva je da zemlja koju ostavljaju za sobom dovodi do porasta broja napuštenih polja i pašnjaka, šumskih površina, rudnika, fabrika, pa čak i čitavih ljudskih naselja.
Istraživačica IIASA Gergana Daskalova i Johanes Kamp, istraživač sa Univerziteta u Getingenu u Nemačkoj, bliže su pogledali napušteno zemljište – drugim rečima zemljište na kojem su ljudske aktivnosti prestale – da bi istražili kako se utiče na biodiverzitet i šta to znači za ekologiju i konzervacije.
„Faktori koji pokreću depopulaciju, a samim tim i napuštanje zemljišta, intenziviraju se zbog pitanja poput klimatskih promena i geopolitičkog pejzaža koji se brzo menja. Ruska invazija na Ukrajinu, na primer, već je stvorila nova žarišta napuštanja zemlje. Napuštanje je globalno važan proces. Razmere u kojima se ovo dešava širom sveta su nas podstakle da stavimo u središte pažnje mesta koja su ljudi ostavili za sobom kao potencijalni izvor budućih rešenja za očuvanje, istovremeno štiteći ljudske izvore za život“, objašnjava Daskalova.
Prema rečima autora, tačna količina napuštenog zemljišta širom sveta je nepoznata, ali se procenjuje da bi moglo da iznosi do 400 miliona ha na globalnom nivou, što je površina otprilike upola manja od Australije. Većina ovog napuštenog zemljišta nalazi se na severnoj hemisferi, od čega oko 117 miliona ha pripada bivšem Sovjetskom Savezu.
Uticaj koji napuštena područja imaju na biodiverzitet može biti i pozitivan i negativan. Najveće pobede će verovatno biti postignute tamo gde su područja koja su prethodno bila intenzivno obrađivana i gde je biodiverzitet bio nizak, napušteni. Prve promene koje će se verovatno uočiti u ovim oblastima bile bi povratak biljnog sveta, ptica i beskičmenjaka koji mogu da prežive u nedavno poremećenim ekosistemima.
Ako je napuštanje ovih polja useva povezano sa ljudima koji napuštaju to područje ili sa ponovnim uvođenjem divljih životinja, to može dovesti do ponovnog divljanja sa mogućim povratkom velikih biljojeda, pa čak i mesoždera. Autori, međutim, ističu da se sva napuštena zemlja neće oporaviti bez pomoći, kao i da se deo zemljišta koje je prethodno intenzivno obrađivano nikada neće vratiti na ono što je nekada bilo.
Napuštanje zemljišta takođe može imati negativne uticaje na biodiverzitet, kao i na ljudsku kulturu i tradiciju. U oblastima koje su se tradicionalno koristile za poljoprivredu niskog intenziteta ili za samostalnu poljoprivredu tokom dugog vremenskog perioda, na primer, bliske veze između ljudi i zemlje su stvorile međuzavisne ekosisteme koji se raspadaju nakon što se ljudi odsele, što dovodi do gubitak lokalno retkih vrsta ili proliferacija samo jedne ili dve dominantne vrste na račun drugih.
„Budući da se napuštanje obično dešava van vidokruga, još uvek toliko toga ne znamo o njegovom otisku na planeti. Trenutno radimo u Bugarskoj, zemlji koja najbrže depopulacija na svetu, da utvrdimo koje vrste biljaka, ptica i drugi biodiverzitet se vraća u sela dugo nakon što su poslednje kućno svetlo ugašeno“, napominje Daskalova.
Bilo koji dobitak u biodiverzitetu na napuštenom zemljištu može se nažalost vrlo brzo poništiti kada se zemljište rekultiviše ili prenameni i, prema autorima, postoji sve veći pritisak da se pronađu nove industrijske upotrebe za napušteno zemljište, kao što su bioenergija velikih razmera, vetar i proizvodnju solarne energije, često u nešto više od jedne decenije nakon napuštanja.
Autori dalje ističu da će pronalaženje najbolje upotrebe za napušteno zemljište uključivati balansiranje koristi za očuvanje, ljudske egzistencije i održivost. Stoga je ključno da se promena biodiverziteta na napuštenom zemljištu uključi u regionalne i globalne procene, politike i scenarije, a kada se napušteno zemljište ponovo koristi, treba voditi računa da se obezbedi da su ekonomske potrebe uravnotežene sa ciljevima obnove i očuvanja.
„Važno je za buduće modele i scenarije koji imaju za cilj predviđanje pozitivnih i negativnih efekata napuštanja na biodiverzitet da uzmu u obzir da li će zemljište verovatno ostati napušteno i šta podrazumevaju povratne informacije između napuštanja, biodiverziteta, ljudskih vrednosti i sredstava za život. globalni razgovori o ovoj temi se nastavljaju, na napuštene zemlje možemo gledati kao na proizvod vekova interakcije između ljudi i prirode i stvarati podsticaje ne samo za očuvanje, već i za upravljanje zemljištem i očuvanje i društvenih i ekoloških vrednosti“, zaključuje Daskalova.
