Tibetanska visoravan, najviša i najveća visoravan iznad nivoa mora, jedno je od najsurovijih sredina u kojima su ljudi naselili. Ima hladno i suvo okruženje, a njegova nadmorska visina često prelazi 4000 metara nadmorske visine (mnv). Visoravan pokriva široku Aziju – otprilike 2,5 miliona kvadratnih kilometara – i dom je za preko 7 miliona ljudi, prvenstveno koji pripadaju tibetanskim i šerpskim etničkim grupama.
Međutim, naše razumevanje njihovog porekla i istorije na visoravni je neujednačeno. Uprkos bogatom arheološkom kontekstu koji obuhvata visoravan, uzorkovanje DNK od drevnih ljudi je ograničeno na tanak komad jugozapadne visoravni na Himalajima.
Sada, studija objavljena u Science Advances koju vodi prof. Fu Kiaomei sa Instituta za paleontologiju i paleoantropologiju kičmenjaka (IVPP) Kineske akademije nauka popunila je ovu prazninu sekvenciranjem genoma 89 drevnih ljudi koji datiraju od 5100 BP od 29. arheološka nalazišta koja se prostiru na Tibetanskoj visoravni.
Istraživači su otkrili da drevni ljudi koji žive preko visoravni dele jedno poreklo, poreklom iz severne istočne Azije koja se mešala sa duboko divergentnom, ali neuzorkovanom ljudskom populacijom.
„Ovaj obrazac se nalazi u populacijama od pre 5100 godina, pre dolaska domaćih useva na visoravan“, rekao je prof. Fu. Napomenula je da se uvođenje severnoistočnoazijskog porekla u visoravni dogodilo pre nego što su uvedeni ječam i pšenica i da nije bilo povezano sa migrirajućim poljoprivrednicima pšenice/ječma.
Dublje poređenje širom visoravni otkriva različite genetske obrasce pre 2500 BP, što ukazuje da su tri veoma različite tibetanske populacije zauzimale severoistočne, južne/centralne i južne/jugozapadne regione visoravni, pri čemu su prethodno uzorkovane populacije visoravni pripadale samo ovoj potonjoj grupi.
U ova tri regiona može se uočiti različita dinamika stanovništva. Severoistočne populacije mlađe od 4700 BP pokazuju priliv dodatnog porekla iz severne istočne Azije u regione niže nadmorske visine (~3000 mnv) kao što je basen Gonghe. Međutim, ovaj priliv nije primećen u populacijama na višim nadmorskim visinama (~4000 mnv) koje datiraju do 2800 BP udaljene samo 500 km.
Proširena mreža ljudi takođe je živela duž reke Jarlung Tsangpo, sa zajedničkim poreklom u južnim/jugozapadnim populacijama koje datiraju do 3400 p.n., zapadnim populacijama iz prefekture Ngari od 2300 p.n., i jugoistočnim populacijama iz prefekture Njingči 2000 p. Prošireni uticaj ovih populacija pokazuje važnu ulogu ove rečne doline u istoriji Tibeta.
„Između ove dve grupe, centralne populacije pre 2500 BP dele poreklo koje se razlikovalo od onih dalje na severu i jugu. Međutim, uzorkovanje centralnih populacija posle 1600 BP pokazuje da dele bliži genetski odnos sa južnom/jugozapadnom populacijom. Ovi obrasci obuhvataju dinamizam u ljudskim populacijama na visoravni“, rekla je Melinda Jang, docent na Univerzitetu u Ričmondu i prethodni postdoktor na IVPP.
„Dok drevne populacije visoravni pokazuju prvenstveno istočnoazijsko poreklo, uticaji centralne Azije mogu se naći u nekim drevnim visoravni“, rekao je Vang Hongru, profesor na Institutu za poljoprivrednu genomiku u Šenženu i prethodni postdoktor na IVPP. „Zapadne populacije pokazuju delimično poreklo iz centralne Azije već od 2300 BP, a pojedinac koji datira iz 1500 BP sa jugozapadne visoravni dodatno pokazuje poreklo povezano sa populacijama Centralne Azije.
Današnji Tibetanci i Šerpe pokazuju jak uticaj iz ravničarskih istočnoazijskih populacija, sa različitim nivoima protoka gena u korelaciji sa geografskom dužinom. Ovaj obrazac nije primećen u populacijama starijih vremenskih transekata, uključujući one koji datiraju od 1200–800 BP, što ukazuje da je nizinski tok gena u istočnoj Aziji u velikoj meri bio proizvod vrlo nedavne ljudske migracije.
Prethodna istraživanja su pokazala da današnje populacije platoa poseduju visoke frekvencije varijante endotelnog Pas domena proteina 1 (EPAS1) koja je prilagodljiva za život na velikim nadmorskim visinama i verovatno potiče iz prošlog događaja mešanja sa arhaičnim ljudima poznatim kao Denisovanci.
„Ljudi iz ove studije pokazuju arhaično poreklo tipično za ravničarske istočne Azijce, ali najstarija jedinka koja datira od 5100 BP je homozigotna za adaptivnu varijantu“, rekao je prof. Fu. „Dakle, dolazak ove varijante dogodio se pre 5100 BP u populaciji predaka koja je doprinela svim populacijama visoravni.“
Kroz svoje široko prostorno-vremensko istraživanje drevne ljudske DNK sa Tibetanske visoravni, prof. Fu i njen tim su otkrili tibetansku lozu koja datira od pre najmanje 5100 godina na Tibetanskoj visoravni. Populacija predaka se brzo diverzifikovala, tako da tri regionalne grupe pokazuju jedinstvene istorijske obrasce koji su počeli da se stapaju nakon 2500 BP.
„Ovo je do sada najveća studija drevne genetike na Tibetanskoj visoravni“, rekao je Lu Hongliang, profesor na Univerzitetu Sečuan. Novi dokazi u ovoj studiji o formiranju jedinstvenih komponenti u drevnim populacijama sa Kinghai-Tibetske visoravni veoma se oslanjaju na saradnju između više arheoloških timova i genetičara. Profesor Lu napominje da nam „Analiza drevne DNK omogućava da odemo dalje od proučavanja kulturne interakcije koristeći samo arheološke dokaze, i da iznesemo nove ideje za arheološka istraživanja na visoravni.“
Buduće uzorkovanje je i dalje potrebno, jer je poreklo neuzorkovanog, duboko divergiranog porekla pronađenog u svim populacijama visoravni još uvek nerazjašnjeno. Pored toga, kada i gde je adaptivni alel EPAS1 prvi put ušao u tibetansku populaciju predaka, još uvek nije poznato.
Ali ova studija je korak u pravom smeru. „Ovi genomi otkrivaju duboku i raznovrsnu istoriju ljudi na visoravni“, rekao je prof. Fu. „Sa ovim nalazima, imamo mnogo bolje razumevanje važnog dela ljudske istorije u Aziji.
